Erteleme Davranışı

Erteleme davranışı, yapılması gereken bir işin nedensiz bir şekilde geciktirilmesi ile ortaya çıkan ve üşenme olarak da ifade edilebilecek bir davranış biçimidir. Erteleyen kişiler yapılması gereken işi yapmamak için işi bahanelerle önemsizleştirebilirler ya da belli bir nedenden dolayı son ana kadar erteleyerek son anda yapabilirler veya hiç yapmayabilirler. Günlük yaşamda ya da iş yaşamında kişilerin erteleme davranışında bulunması olağandır, asıl önemli nokta ise bu davranışın sıklığıdır. Erteleme davranışı sıklıkla yapıldığında bir kısır döngü haline gelerek uzun vadede sorun yaratabildiği gibi, kaygı ve stres gibi duyguların da ortaya çıkmasına neden olabilir. Ertelemenin karmaşık bir yapısı vardır ve erteleme nedenleri kişiden kişiye değişiklik gösterebilmektedir. Literatürde iki farklı tür olarak karşımıza çıkar: Kişilik özelliklerine bağlı erteleme ve durumsal erteleme.f

Kişilik özelliklerine bağlı erteleme davranışı; kişinin rutin işlerini, iş hayatında önemli kararlar vermesini geciktirmesini ve olumsuz sonuçlanabilecek durumlardan kaçınmak için geciktirmesini kapsar. Kişinin yapması gereken işleri geciktirme eğilimine sahip olmasına kişiliğin bir parçası haline gelmiş olan erteleme denir. Kişiliğin parçası haline gelmiş erteleme davranışı, kişinin devamlı gerçekleştirdiği bir davranış paternidir. Durumsal ertelemede ise kişi günlük yaşamında yapmak zorunda olduğu bir işi sonraya bırakır ya da yapmak zorunda olduğu belirli işleri seçer ve ileri bir tarihe erteler. Durumsal ertelemeye şunları örnek verebiliriz: Teslim tarihi yaklaşmış bitirme tezinin son ana bırakılması, bir öğrencinin yaklaşan sınavına çalışmayı erteleyerek sınavdan bir gün önce çalışmaya başlaması.

Erteleme davranışına neden olan pek çok başka faktör bulunmaktadır. Kişinin zaman yönetiminde ve karar verme becerilerinde yetersizlikleri, bireysel yetersizlikleri ve korkuları, yapılan işe yönelik tutumu, başarı algısı, sorumluluk almada isteksizliği, mükemmeliyetçi tutumu gibi etkenler de erteleme davranışında rol oynar. Örneğin, mükemmeliyetçi bir yapıda olan bir birey daha iyi olmaya çabalarken sorumluluklarını erteleyebilir veya bir kişinin başarısızlıkla ilgi düşünceleri ya da korkuları varsa kendini tamamen geri çekebilir.

Bu davranış kalıbının sonuçları ise şunlardır: Bireysel performans düşüklüğü; depresif, kaygılı ve stresli hissetme ve çeşitli fizyolojik problemler. Sonuç olarak erteleme davranışı; bireysel başarıları, psikolojik ve fizyolojik iyi oluşu ve bireylerin bulundukları ortamlara uyum sağlamasını olumsuz bir şekilde etkilemektedir.

Erteleme Davranışı İle Başa Çıkmak İçin Neler Yapılabilir?

Erteleme ile başa çıkmak için en önemli nokta farkındalıktır. Davranış, duygu ve düşüncelerimiz ile ilgili farkındalık kazanmak sorunlarımızı çözmemiz için bize yardımcı olur.

▪ Hangi durumlarda erteleme davranışını sergilediğinizi ve bu durumlardayken bilinçli bir şekilde mi yoksa bahanelerle mi ertelediğinizi fark etmeye çalışın. Zihninizden neler geçtiğine ve bedeninizdeki duyumlara odaklanın. Bunlara odaklanmanız bu davranışın neden ortaya çıktığını anlamanıza yardımcı olabilir.

▪ İşinizi küçük parçalara bölmek göreve daha kolay adımlarla ilerlemenize yardımcı olabilir. Bir sonraki eylemi düşünerek daha kolay bir adım atıp, ertelemenin yaratacağı olumsuz duyguları yatıştırabilirsiniz. Ayrıca bu ilk adımı atmak sonraki adımlar için motivasyon uyandırabilir.

▪ Dikkat dağıtabilecek uyaranlardan uzaklaşmak ya da sınır koymak hedefe odaklanmanızı sağlayabilir. Örneğin bir öğrenci için sosyal medya aşırı çekici olabilir ve bu nedenle zamanının çoğunu sosyal medyaya ayırarak ders çalışmayı erteleyebilir. Öğrenci bu ertelemeyi engellemek için sık kullandığı uygulamaları silerek sosyal medyaya erişimini sınırlandırabilir.

▪ Gerektiği zamanlarda hayır diyebilmek ertelemeyi engellemenizi olanaklandırabilir. Bir işi bitirmeden başka bir işin sorumluluğunu almamak, yeni bir sorumluluğa hayır diyebilmek ertelemenin önüne geçebilir.

▪ Erteleme davranışını normalleştirmeyecek yakınlarınızdan yardım istemek ve onların desteğini almak motivasyonunuzu artırabilir. Ancak, destek olması için yardım istediğiniz yakınınızın davranışınızı yargılamayacak biri olduğundan emin olun.

▪ Bilinçli farkındalık anlamına gelen Mindfulness’ın da olumsuz duygularla baş etme becerisi sağladığı ve bireysel performansı olumlu yönde etkilediği öne sürülmektedir.

Ve son olarak şunu hatırlatmak isterim: Erteleme sizin için büyük bir sorun ise ve başa çıkmakta zorlandığınızı düşünüyorsanız bir uzmandan yardım almaktan çekinmeyin.

Sonuç ne olursa olsun, baş etmek için hangi yöntemi kullanırsanız kullanın, ertelemeyi engellemeniz imkânsız değildir. Kısa vadede elde edeceğiniz hazzı erteleyerek uzun vadede mutlu olmanız dileğiyle.