Karanlık Üçlü: Kişiliğin Karanlık Tarafı

Karanlık Üçlü kavramı ilk olarak Paulhus ve Williams tarafından kullanılmıştır. Kavram içerisinde kişiliğin karanlık tarafını temsil eden ve sorumsuzluk, uyumsuzluk gibi benzer özelliklere sahip olan narsisizm, Makyavelizm ve psikopati’yi barındırır.

Bu üç farklı yapı kendine özgü davranışlara sahiptir: ego-teşvik edici davranışlar en iyi narsisizm içerisinde görülür, anti-sosyal davranışlara en çok psikopatide rastlanılır ve stratejik hamlelerle elde edilen sonuçlar Makyavelizm ile görülür. Birbirinden farklı olan bu karanlık üçlü yapıları bazen benzer hedeflere sahip olabilir ve bu üç yapıda da benzer davranışlar ortaya çıkabilir. Örneğin duygusal manipülasyon, karanlık üçlü yapılarının tümünde görülür.

Narsisizm

Narsisizm, aşırı beğenilme ve güç arzusu, başkalarına karşı ilginin azlığı, bencillik, diğerlerini küçük görme, empati eksikliği, otorite kurma eğilimi, eleştiriye tahammülsüzlük gibi özelliklerle kendini gösterir. Narsisizm, bu üçlüde narsistik kişilik bozukluğu diye bilinen klinik değerlendirme olarak ele alınmaz. Narsisizm dediğimizde kastedilen, kişilerin kendi değerlendirmesi sonucunda ölçümlenen narsistik eğilimleri içeren subklinik narsisizmdir. Literatürdeki bazı çalışmalar, narsisistik davranışların Makyavelizm ve psikopati ile benzer şekilde duyarsızlık ve manipülasyonla ilişkili olduğunu öne sürmektedir.

 

Makyavelizm

Makyavelizm kavramı, 1970’lerde Christie ve Geis’in politik ve dini aşırılık yanlısı gruplar üzerine yaptığı çalışmalarla ortaya çıkmıştır. Makyavelizm, yönetim ve liderliğin karanlık tarafıdır. Manipulatif liderlerin özelliklerine çatı olan bu kavram adını Niccolo Macchiavelli isimli bir liderden alır. Bu tip liderler, kendi amaçlarını yerine getirmek için emirlerindeki insanları manipüle ederler; ahlaksız hareket etme, alaycı ve güvenilmez olma gibi özelliklere sahiptirler.  Makyavelistler, duygusal bakımdan yoksun olan, zayıf yönlerini gizleyen, etrafındakilerin güçsüzlüklerini öne çıkaran, insanların güvenilmez olduğunu düşünerek kimseye güvenmeyen, çevreye karşı alaycı bir tavır sergileyen kişilerdir.

 

Psikopati

Psikopati, tıpkı narsisizmde bahsettiğimiz gibi kişisel değerlendirmelerle ulaşılan subklinik psikopatiyi ifade etmektedir ve kendi içerisinde birincil ve ikincil olarak ayrılmaktadır. Birincil Psikopatide bireyler kişilerarası ilişkilerde çekici, korkusuz, düşük kaygı seviyesine sahip ve duygu düzenlemede daha başarılıdır. İkincil Psikopatide ise bireylerin yalan söyleme, kandırma, umursamama gibi birincil psikopati özelliklerine sahip olmasının yanı sıra daha dürtüsel, kaygılı ve saldırgan davranmaya eğilimli oldukları -yani duygu düzenlemede daha az başarı gösterdikleri- saptanmıştır.
Psikopati hakkındaki araştırmaların çoğu, adli gruplar üzerinedir. Ancak, psikopati özelliklerini sergileyen her birey mahkum değildir ve psikopati, suçlu olmayanlarda da görülebilir. Bazı araştırmacılar psikopatiyi iki ana unsur ile açıklamıştır: duygu durumda bozukluklar görülmesi (duyarsızlık vb.) ve kendi kendini kontrol edebilmede sorunlar yaşanması (dürtüsellik vb.).

İş Ortamı

Son zamanlarda iş ortamlarında etik dışı davranışların artması ile birlikte araştırmacılar odaklarını kişiliğin karanlık tarafına yöneltmiştir. Karanlık üçlü özelliklerinin kişisel hedef söz konusu olduğunda kişiye kazanç sağladığını fakat topluluk hedefleri söz konusu olduğunda uyumsuz özellikler olarak ele alındığını belirten araştırmalar vardır. Ancak bazı çalışmalar bu üç kavramın iş ortamında kazanç da sağlayabileceğini ortaya koymuştur.

Narsistik özelliklere sahip olan insanların çoğu iş hayatlarında hedefledikleri konuma gelmek isterler. Hedeflerine doğru yol alırken başarılı bir lider olabilirler ve böylece istedikleri şöhrete sahip olabilirler.

Makyavelistler, iyi birer gözlemcidirler ve çevrelerindeki insanların davranışlarını kendi çıkarları doğrultusunda manipüle ederler.Bu sayede, iş arkadaşlarıyla ilişkileri güçlü bir bağa sahip olur ve onların güvenini ve saygısını kazanırlar. Bununla paralel olarak iş performansları da artabilir.

Ancak buradaki engel şudur; Manipüle etme isteğinin va olması demek, manipüle etme yeteneğinin olması demek değildir. Bir kişi manipüle etmeye çabalarsa fakat bunu yapabilecek yeteneğe sahip değilse, iş arkadaşları bunu fark edebilir ve kişinin insanlarla bağları zayıflayabilir.

Psikopatik özelliklere sahip bireylerin çıkarları ve çalıştığı kurumun çıkarları bazen uyumlu olabilir ve rasyonel ve/veya duygusal olmayan bir davranış tarzı içeren çalışma şartları altında ilerleyebilirler. Ancak yine de bu gibi durumlarla karşılaşmak çok zordur. Çünkü psikopatik özellikler gösteren bireylerin davranışları, çalışma hayatında ihtiyaç duyulan iş birliği, sorumluluk, güven gibi ilkelerle fazlasıyla zıttır. Karanlık kişiliğin üç yapısı arasında iş tatmini en düşük olan yapı, psikopatidir.

Romantik İlişkiler

 

Karanlık Üçlü özelliklerine kişiler, kısa vadeli olan ve partnerlerini sömürdükleri ilişkileri seçmeye eğilimlilerdir. Düşük empati ve aşırı kişisel ilgi içeren bu üç kişilik yapısına sahip kişiler, karşılıklı uyum, güven, saygı vb. içeren uzun vadeli ilişkileri yürütemezler.

Üçlünün ortak özelliklerinde uyumsuzluğu görürüz. Bu özellikte olan birinin karşılıklı ilişkilerde bulunması zaten zordur. Çünkü ilişkilerde uyum son derece önemli bir faktördür. Uyumsuz birey, uzun vadeli ilişkilerde çatışmaya sebep olabilirken, partnerinin de evlilikte memnuniyetsizlik yaşamasına neden olabilir.

Kaynak

Özsoy, E. & Ardıç, K. (2017). Karanlık Üçlü’nün (Narsisizm, Makyavelizm ve Psikopati) İş Tatminine Etkisinin İncelenmesi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 24 (2), 391-406.https://doi.org/10.18657/yonveek.297733

Set, Z. (2020). Sosyal Kötücül Kişilikler: Karanlık Üçlü. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 12 (3), 318-329.https://doi.org/10.18863/pgy.629950

Yazan: Psk. Bahar Kaya

Psikomental Danışmanlık Merkezimizi daha yakından tanımak için sosyal medya hesaplarımızı  ve danışan yorumlarımızı inceleyebilirsiniz.

Randevu oluşturmak ve bilgi almak isterseniz merkezimizle iletişim kurabilirsiniz.