Ebeveyn Tükenmişliğinin Etkisi 

  

Tükenmişlik nedir? Ebeveyn tükenmişliği nedir? Ebeveyn tükenmişliğini nasıl fark ederiz ve üstesinden geliriz? Psikolojik araştırmalar bu konuda ne önerir? Bu yazımızda tüm bu sorulara cevap verdik.

Tükenmişlik 

Tükenmişlik sendromu olarak da sıkça duyduğumuz bir terim olan tükenmişlik; duygusal yorgunluk(tükenme), kendine yabancılaşma ve kendini gerçekleştirmede azalma ile kendini belli eder. Duygusal olarak tüketen ortamlara kronik olarak maruz kalınması sonucunda ortaya çıkar.

Dünya Sağlık Örgütü, Uluslararası Hastalık Sınıflandırmasında tükenmişlik sendromunu yorgunluk, değişen uyku alışkanlıkları ve madde kullanımı gibi çeşitli sağlık semptomlarıyla ilişkili olan, meslekle ilgili bir durum olarak kabul etmiştir. Tükenmişlik en çok sağlık hizmetleri, hukuk gibi yüksek baskı içeren ve yardımın ön planda olduğu mesleklerle ilişkilendirilir.

Ancak bazı araştırmalara göre tükenmişlik, yaşamın herhangi bir alanında birikmiş stresin psikolojik ve fiziksel yansımalarıdır. Tükenmişlik, çok fazla stresin ve bununla başa çıkacak kaynakların yokluğunun bir sonucudur. Yaşamın herhangi bir alanında stres ve kaynaklar arasında bir dengesizlik varsa, tükenirsiniz. 

Ebeveyn Tükenmişliği 

Ebeveyn tükenmişliği üzerine 1980’den bu yana pek çok araştırma yapılmıştır. ilk araştırma, tümörlü çocukların ebeveynlerine üzerinde gerçekleştirilmiştir ve daha sonraki dönemlerde araştırmacılar hasta bir çocuğa sahip olmak gibi ciddi durumların tükenmişliğe katkıda bulunabileceği gibi, herhangi bir ebeveynin de bu durumu yaşayabileceğini savunmuşlardır.

Ebeveyn tükenmişliğinin dört boyutu vardır: kişinin ebeveyn rolündeki tükenme, daha önceki ebeveyn benliğiyle zıtlık, kişinin ebeveyn rolünden bıkmış olma duygusu ve kişinin çocuklarından duygusal olarak uzaklaşması.

Finansal güvensizlik, destek eksikliği ve sosyal izolasyon gibi koşullar ebeveyn tükenmişliği için risk faktörleridir. 

Ebeveyn tükenmişliğini fark etmek 

Tükenmiş ebeveynler ezici bir yorgunluk yaşarlar. Çocukların yaşlarına bağlı olarak, ebeveynler farklı tükenme türleri de yaşayabilirler. Örneğin, küçük çocukları olan ebeveynler fiziksel olarak daha yorgun olma eğilimindeyken, ergenlik çağında çocukları olan ebeveynler yaşadıkları çatışmalar nedeniyle duygusal tükenme yaşayabilirler.

Tükenmiş ebeveynler genelde her şeyi nasıl yapacakları konusunda kronik stres yaşarlar. Örneğin, pandemide ebeveynlerin stres seyivesi yükselmiştir ve pek çok ebeveyn gün boyunca çocuk bakımına ve evde eğitime odaklandığı için kendi işlerini daha sonraya bırakmıştır. Bunun sonucundaysa ertesi gün daha sinirli ve stresli hale gelmişlerdir. Her şeye yetişmeye çalışan ebeveynlerin yaşadığı bu kronik stres uyku sorunlarına neden olabilir ve uyku sorunları da kaygıyı ve sinirliliği şiddetlendirir. Böylece her gün kendini tekrar eden bir döngü oluşabilir.

Bu döngüye girmiş tükenmiş bir ebeveyn, enerjisini korumak amacıyla kendisini çocuklarından uzaklaştırma eğilimi gösterir. Bu durumun sonrasında ise ebeveynde, kendi ebeveynliğine dair bir eksiklik duygusu ortaya çıkar. Tükenmiş ebeveyn, ‘’Çocuklarımı seviyorum ama artık onların yanında olmaya dayanamıyorum, artık ebeveyn olmaya dayanamıyorum” gibi cümleler kurar.

Ebeveyn tükenmişliğinin sonuçları  

Ebeveyn tükenmişliğinin sonuçları, iş tükenmişliğinin sonuçlarından farklıdır. Bir kişi iş tükenmişliği yaşadığında işten ayrılabilir veya izin alabilir. Ebeveynlerin ise izin alma veya yeni bir pozisyon bulabileceği şekilde iş değiştirme, yani yeni bir çocuğa ebeveynlik yapma ihtimali yoktur. 

Tükenmiş ebeveynler genellikle rollerinde kapana kısılmış hissettiklerinden, intihar ve kaçış düşünceleri gelişebilir ve bu düşünceler daha ciddi sorunlara da sebep olabilirler. Bir araştırmada, bu düşüncelerin ebeveyn tükenmişliğinde, iş tükenmişliği veya depresyona kıyasla daha sık görüldüğü bulunmuştur.

Tükenmişlik, ebeveynlerin istemeseler bile, çocuklarına karşı şiddet göstermelerine veya ihmalkâr olmalarına neden olabilir. Tükenmişlik gösteren ebeveynlerin zorlayıcı veya cezalandırıcı bir şekilde ebeveynlik yapma ihtimali daha yüksektir.

Kimlerin ebeveyn tükenmişliğini yaşama olasılığı yüksektir?

  

• Araştırmalara göre bazı toplumların ebeveyn tükenmişliğine daha yatkındır.  Bireyciliğin ön planda olduğu ülkelerdeki (genelde Batılı) ebeveynler, doğu ülkelerindeki yani daha kolektivist ülkelerdeki ebeveynlere kıyasla daha yüksek ebeveyn tükenmişlik oranlarına sahiptir.

  Bireyci kültürler, adından da anlaşılabileceği gibi bireyciliği destekler ve ebeveynleri destek istemekten caydırarak, destek kaynaklarının azalmasına sebep olur. Ayrıca stresi artıran rekabete, performansa ve mükemmeliyetçiliğe değer vermeye eğilimlidir.

  Doğu kültürleri ise genelde çocukların büyüklere karşı itaat ve saygısına öncelik vermektedir, bu yüzden ebeveynlerin tükenme ihtimalleri düşüktür. Batı kültürüyle büyüyen çocukların ise talimatlara uyma olasılığının daha düşük olabilmektedir. 

 

• Bekâr ebeveynler, özel gereksinimli çocukların ebeveynleri ve göçmen olan ebeveynler gibi halihazırda birden fazla stres kaynağına maruz kalan kişilerin, zaten içinde bulundukları strese alışık oldukları için ebeveyn tükenmişliği yaşama olasılığı daha düşük olabilmektedir. 

 

• Kronik stres yaşayanlar, psikolojik sorunlara ve tükenmişliğe karşı daha fazla savunmasızlardır. Ayrıca bireysel risk faktörleri, sistem kaynaklı baskıyla birleştiğinde kişinin savunmasızlığı daha fazla artabilmektedir.
   
• Çocukluklarında normal bir ebeveynlik görmeyen ebeveynler, diğer ebeveynlerin sahip olduğu kapasiteye sahip olmadıklarına inandıkları için utanç, tükenmişlik yaşama ihtimalleri daha yüksek olabilmektedir.
   

 

Ebeveyn tükenmişliği ile nasıl baş edilir? 

Bunun hakkında konuşun: Tükenmişlik duyguları hakkında paylaşımda bulunmak, stresle başa çıkmaya yardımcı bir kaynak olan sosyal desteği kolaylaştırabilir.  

Stresinizi yeniden değerlendirin: Ebeveynlik rolünüzden tükenmiş hissediyorsanız, bakış açınızı yeniden değerlendirin. Olumsuz bir bakış açısına sahip olan ebeveynlerin tükenmişlik duygularında artış vardır. Bu yüzden zorluğu, sizi güçsüz bir kurban rolüne sokan bir tehdit olarak değil, bir meydan okuma olarak görmek yardımcı olabilir.

Küçük değişiklikler yapın: Ebeveyn tükenmişliğinde, ebeveynliği bırakmak gibi bir seçenek yoktur, bu yüzden stresten kaçmanız mümkün değilmiş gibi hissedebilirsiniz. Stres yoğun olduğunda, stresi azaltmanın daha küçük yollarını bulmanız yardımcı olabilir. Örneğin, evde yapılacaklar listeniz sizi yoruyorsa, birkaç işi eşinize veya çocuklarınıza verebilirsiniz.

Ebeveynlik becerilerinizi geliştirin: Ebeveynlik becerilerini geliştirmek, ebeveynlikle ilgili aktif olmak, stresi azaltmada etkili olabilir. Hedeflenen becerilerin geliştirilmesi, ebeveynlik konusunda ihtiyaç duyulan güven hissinde artış sağlayabilir. Örneğin, ebeveynler için verilen seminerlere bakın, çocuğunuzun okulundaki mental sağlığıyla ilgili bilgi edinin ve ebeveynlik hakkında bilgi alın veya ebeveynlik için kanıta dayalı davranışsal eğitim programları kullanan bir terapist bulun.

‘…malı’ demeyi bırakın: Mükemmeliyetçi olan ve kendilerine baskı yapan ebeveynler daha yüksek oranda tükenmişlik yaşamaktadır. Bu baskıyı hafifletmenin pratik yollarını bulmak, tükenmişlik riskini azaltabilir. Bazen işlerin nasıl yapılması/olması ve işleri ne kadar iyi yapmamız gerektiğine dair beklentilerimiz ve taleplerimiz çok ağır olabilir. Gerçekçi olmayan beklentiler stresi artırır. Bu nedenle, stresi azaltmak için “yapmalı” ifadelerinden kaçınmak önemlidir. Örneğin, “Olmalı” ifadenizi “Olsaydı” ile değiştirebilirsiniz.

 “Çocuklarımla oynamak için daha fazla enerjim olsaydı harika olurdu”  

  

Ufak molalar verin: Kişisel bakım, stresi azaltmak için önemlidir. Çocuğunuz varken uzun bir kaçamak yapmak pek olası değildir fakat küçük molalar bile yardımcı olabilir. Örneğin, 5 dakika boyunca derin nefes almak için veya işlerinizi bitirdikten sonra yönlendirmeli bir meditasyon dinlemek için yalnız kalabilirsiniz. Öz-şefkat uygulamaları da stresi yönetmenize yardımcı olacaktır.  

Anlam bulun: Önem verdiğiniz bir şeyden koptuğunuzu hissettiğinizde, değerlerinizle yeniden bağlantı kurmak ve kendinizi ebeveynliğin anlamlı yönlerine yeniden yönlendirmek yardımcı olabilir. Olumsuz hisler gelse bile, çocuklarınızla yapmak için küçük bir aktivite (parka gitmek veya film izlemek gibi) planlayın. Bir ebeveyn olarak geçmişte hissettiğiniz anlamı hatırlamak, yorgunluk ve kızgınlık hissettiğinizde, stresi yönetmek için bir kaynak sağlayabilir.

Son olarak, tükenmişliğiniz, yaşam alanlarınızdaki işleyişi bozuyorsa veya intihar düşüncesine neden oluyorsa, profesyonel destek için bir uzmana başvurmanız elzemdir.

Kaynak 

https://www.apa.org/monitor/2021/10/cover-parental-burnout

Yazan: Psk. Bahar Kaya

Psikomental Danışmanlık Merkezimizi daha yakından tanımak için sosyal medya hesaplarımızı  ve danışan yorumlarımızı inceleyebilirsiniz.

 Randevu oluşturmak ve bilgi almak isterseniz merkezimizle iletişim kurabilirsiniz.