Eko-Anksiyete: Kronik Çevresel Yıkım Korkusu

Orman yangınları, küresel ısınma, buzulların erimesi ve daha pek çok benzer olumsuz olay… Tüm bu haberleri görmek sizi de olumsuz etkiliyor mu? Ormanlar olmadan nasıl nefes alacağınızı, su olmadan nasıl yaşayacağınızı ve tüm bu krizler yaşanırken dünyanın geleceğinin ne olacağını düşünerek endişeleniyor ve korkuyor musunuz? Eğer cevabınız evet ise öncelikle yalnız olmadığınızı bilmenizi isterim. Deneyimlediğiniz bu şeyin bir adı var: Eko-anksiyete. Peki ama nedir bu eko-anksiyete ya da diğer adıyla eko-kaygı?

Küresel ısınma gibi pek çok problemi kapsayan iklim değişikliği, insanlığın defalarca karşılaştığı ve gün geçtikçe artan problemlerden biridir. Ancak bu problem, Sanayi Devrimi sonrasında giderek insan kaynaklı bir probleme dönüşmüştür. Devrim sonrası yanlış hayvancılık uygulamaları ve gıda yönetimi, doğal kaynakların aşırı kullanımı gibi pek çok çevresel sorun da ortaya çıkmıştır. Bu ve benzeri ekolojik sorunlar insan sağlığı üzerinde pek çok olumsuz etkiye sahiptir ve bu olumsuz etkilerden biri de eko-anksiyetedir.

Eko-anksiyete; dünyanın geleceğine dair bir belirsizlik hissi duyulan ve iklimdeki aşamalı değişiklikler gibi çevresel sorunlardan kaynaklanan kronik bir çevresel yıkım korkusudur. Genel kaygıda karşımıza çıkan belirsizlik, öngörülemezlik ve kontrol edilemezlik eko-kaygının da temel özellikleridir. Eko-anksiyete; iklim değişikliği, ormansızlaşma, türlerin yok olması ve kirlilik gibi ekolojik krizle ilgili her türlü kaygıyı kapsar. Doğayla ilgili her şeyi kapsaması nedeniyle varoluşsal kaygılarla da yakın ilişkilidir. Bu anksiyeteyle ilgili deneysel çalışmalarda anlam ve/veya anlamsızlık, suçluluk ve ölümlülükle ilgili derin soruların belirgin olduğu görülmüştür.

Eko-anksiyete teriminin kullanımı konusunda sabit bir görüş yoktur. Bazıları daha güçlü kaygı belirtileri için kullanmamız gerektiğini savunurken bazıları daha az şiddetli kaygı ve korkuyu da buna dahil edebileceğimizi savunur.

Aslında çoğu durumda birbirinden uzak uç noktaların bulunması gibi eko-anksiyetenin de patolojik ve adaptif olarak tanımlanan şekilleri vardır. Bunlar arasında ayrım yapmak gerekirse şöyle bir açıklama yapabilirim: Endişe doğal bir tepkidir ve belirli bir düzeyde endişeli olmak kötü bir şey değildir. Ancak endişe aşırıya kaçtığında ve kişinin işlevselliğini etkilemeye başladığında bir problem haline gelmektedir. Aynı şekilde hiç endişe hissetmemek de bir problemdir.

Eko-anksiyete nedenleri

Birçok psikolojik sorunda rol oynayan kişilik özelliklerinin ve çevresel şartların eko-anksiyetede de rolü bulunur.

Kaygıya duyarlı bir yapı bu problemi tetikleyebilir. Yüksek duyarlılığa sahip bireyler daha fazla duygusal sıkıntı çekerler. Çevreyle ilgili daha hassaslardır ve doğayla ilgili olumsuz olaylarda gerçekten acı çekerler. Özellikle gençler ve çocuklar bu durumdan daha fazla etkilenir, çünkü onların insan kaynaklı bu iklim değişiklerini fark etme olasılıkları daha yüksektir. Bu farkındalığa bağlı olarak yetişkinlere karşı kızgınlık, geleceğe dair umutsuzluk gibi belirtiler ortaya çıkar.

Belirli yaşam durumları da yıkım korkusu yaratabilir. Çevresel yıkıma bağlı bir yaşam tarzı kaybının gerçekleşmesi, nesiller arası etkilere, iklim anksiyetesi ve travmalara sebep olur. Günümüzde bu sorunlu dünyaya çocuk getirmekten suçluluk duyacaklarını belirtenlerin ve böyle bir dünyaya çocuk getirmek istemeyenlerin sayısı artmaktadır.

Bunlara ek olarak belirli mesleklere sahip bireylerde de eko-anksiyete görübilir. Örneğin; çiftçiler, çevre bilimciler, iklim bilimciler… Bu gibi meslekler iklim değişikliğiyle ilgili gelişmeleri doğrudan veya dolaylı olarak deneyimler ve pek çoğu çaresizlik, korku, endişe gibi duygular hisseder.

Eko-anksiyete sonuçları

İklim değişikliği söz konusu olduğundan dolayı eko-anksiyete birden fazla duyguyla ilişki içerisindedir. Korku, endişe ve kaygı arasındaki yakınlığın yanı sıra öfke, hayal kırıklığı, umutsuzluk, güçsüzlük, tükenmişlik, suçluluk, utanç ve keder gibi farklı duygular da ortaya çıkabilir.

Kronik çevresel yıkım korkusu deneyimleyen kişilerde şu sorunlar da ortaya çıkabilir: Depresyon, anksiyete bozuklukları, travma sonrası stres bozukluğu, intihar, somatik şikayetler, uyku problemleri, cinsel işlev bozuklukları gibi psikolojik sonuçlar ve partner şiddeti, madde kötüye kullanımı gibi uyumsuz başa çıkma yöntemleri.

Eko-ansiyete ile başa çıkma

Bir duruma uyum sağlamak için önce o durumu ve onunla bağlantılı şeyleri fark etmemiz gerekir.

• Eko-kaygıdan kurtulmayı hedeflemeyin. Edindiğimiz bu bilgiler sonrasında eko-anksiyete yaşamamız son derece doğal bir tepkidir. Ondan kurtulmaya çalışmak ve duygularınıza sırt çevirmek yerine duygularınızı keşfetmeye, ne hissettiğinizi fark etmeye ve ifade etmeye odaklanın. Kendinizi bu konuda destekleyin.
• Konuyu görmezden gelmek yerine yakın arkadaşlarınızla, dahil olduğunuz gruplarla paylaşın. Kendi grubunuzda farkındalık yaratmak tüm dünyada farkındalık yaratmaktan daha kolaydır.Bilgi edinmek için bu konuda bilgi veren farklı grupların etkinliklerine katılın. Bu şekilde uyumlu bir sosyal değişim gelişebilir. Bizim gibi düşünen insanlarla karşılaştığımızda ve/veya anlaşıldığımızı hissettiğimizde umutsuzluk hissimiz azalır ve konuya daha uyumlu bakmaya başlarız.
• Uyumlu Yönetim. Eko-endişe; sosyo-kültürel faktörler, güç dinamikleri ve yargı sorunları tarafından şekillendirilir. Bu nedenle liderlerin ve diğer tanınmış kişilerin rolü de eko-kaygı ile başa çıkmada fazlasıyla büyüktür. ‘’Ben çok korkuyorum, ne yapacağımı bilmiyorum.’’ veya ‘’Bütün bunları nasıl cevaplarım bilemiyorum.’’ diyen bir liderin halkı yatıştırması mümkün değildir. Eko-kaygı ile baş edebilmemiz için siyasi ve sistematik bir değişim de gereklidir.
• Eyleme geçmek, katılımcı olmak önemlidir fakat yakın gelecekte bu sorunların bitmeyeceğini de bilmemiz gerekir. Bu nedenle kaygı ve stresle yaşamayı öğrenmemiz bize rahatlık sağlayacaktır. Bu noktada dayanıklılık (resilience) ve uyum becerileri devreye girer. Eko-anksiyete konusunda dayanıklılığı arttırmak için eylemde bulunmak da duygularla çalışmak da önemlidir.

Eko-anksiyeteyi azaltmak için bireysel olarak neler yapabiliriz?

 

• Alışveriş ve ulaşım tercihlerinizi sürdürülebilir bir hale getirerek karbon ayak izinizi azaltabilirsiniz.

 

• Bitki bazlı beslenerek ve hayvansal gıda tüketimini azaltarak karbon salınımının azaltılmasına katkıda bulunabilirsiniz.

 

• Tek kullanımlık plastiklerin (bardak, poşet, pipet vb.) kullanımından kaçınabilirsiniz. Geri dönüştürülebilir poşetler, tekrar kullanılabilir şişeler ve bardaklar kullanabilirsiniz.

 

• Giysilerinizi kurutma makinesi kullanmak yerine açık havada kurutabilirsiniz.

 

• Enerji tasarruflu ampüller kullanabilirsiniz.

 

• Bilgisayarları, TV’leri ve diğer elektronik cihazları kullanmadığınız zamanlarda fişten çekebilirsiniz.

 

• Odada değilseniz ışıkları kapatarak gereksiz kullanımı önleyebilirsiniz.

 

• Atıkları geri dönüştürebilirsiniz ve geri dönüşüm konusunda çevrenizi de bilinçlendirebilirsiniz.

 

• Doğada vakit geçirebilirsiniz. Çocuğunuz varsa onunla da doğada vakit geçirerek ona doğa bilinci kazandırabilirsiniz.

 

• Çevre bilinci hakkında sosyal sorumluluk projelerine katılabilirsiniz.

 

 

Kaynaklar

American Psychological Association (A)A. Mental Health and our Changing Climate: Impacts, Implications and Guidance. APA, 2017 (https://www.apa.org/news/press/releases/2017/03/mental-health-climate.pdf). Google Scholar

Aras, B , Demirci, K . (2020). İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNDEKİ PSİKOLOJİK ETKİLERİ . Nazilli İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi , 1 (2) , 77-94 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/niibfd/issue/58561/800283

Dodds, J. (2021). The psychology of climate anxiety. BJPsych Bulletin, 45(4), 222-226. doi:10.1192/bjb.2021.18

Panu, P. (2020). Anxiety and the Ecological Crisis: An Analysis of Eco-Anxiety and Climate Anxiety. Sustainability, 12(19), 7836. doi:10.3390/su12197836

Weston, P. (2019, June 23). Eko-kaygının yükselişi: İklim değişikliği anksiyeteye yol açıyor. Independent Türkçe. https://www.indyturk.com/node/44791/haber/eko-kayg%C4%B1n%C4%B1n-y%C3%BCkseli%C5%9Fi-iklim-de%C4%9Fi%C5%9Fikli%C4%9Fi-anksiyeteye-yol-a%C3%A7%C4%B1yor.

TED. (2020, March 31). How to turn climate anxiety into action [Video]. YouTube.  https://www.youtube.com/watch?v=f52LJJFBCLc

 

Yazan: Psk. Bahar Kaya

Psikomental Danışmanlık Merkezimizi daha yakından tanımak için sosyal medya hesaplarımızı  ve danışan yorumlarımızı inceleyebilirsiniz.

Randevu oluşturmak ve bilgi almak isterseniz merkezimizle iletişim kurabilirsiniz.